UYGUR DEVLETİ

UYGUR DEVLETİ

Uygur devleti yönetimi kaybeden kutluk devletinin yerine 744 yılında Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından ötüken de kurulmuştur. Kutluk devleti ile başlayan gelişim Uygurlarda da devam etmiştir. Uygur devletinin kurucusu Bilge Kül Kağan hükümdarlığı ölümü sebebiyle iki yıl kadar kısa sürede son bulmuştur. Yerine oğlu Moyen-Çor hükümdarlığın başına geçmiş ve Uygur devletine en parlak dönemini yaşatmıştır. Uygur Devleti orta asyada Din değiştiren ilk Türk devlettir. Din değiştirmek özünde basit bir olay gibi dursada sonrası ve sonuçları ülkenin her noktasını çok etkilemiştir. Böğü Kağan Tibet seferi sırasında Maniheizm dinini benimsemiş ve devletin dini haline getirmiştir. Maniheizm'de: Et yemek yasak, Savaşmak Yasak, Tapınaklarda ibadet etmek şart  Bu durum Türk’lerin savaşçı kimliğini yok edip, konar göçer hayatından vazgeçmeye ve yerleşik hayata geçmesine sebep oldu. Savaşçı ruhu bırakan Uygur hakanlığı yerleşik hayat ile yeni yenilikler keşfetmeye ve yerleşik hayatın gereçlerini kullanmaya başlamıştır. Bu durum Türk tarihinde Uygurları yeniliklerin bir çoğunda ilk sıraya atmıştır.

UYGURLARDA İLKLER;

ü  Matbaada hareketli harf sistemi

ü  Hakaniye lehçesi ile ilk kitaplar

ü  Kütüphanecilik – arşivcilik

ü  Ciltcilik – Minyatür

ü  Örgün Eğitim

ü  Töreyi yazılı hale getirme

ü  Çinicilik – Fresko

ü  Ortaoyunu

ü  İpotek Sedeni – Bankacılık – Faiz

ü  Turfanda( Mevsiminin dışında yapılmış olan meyve-sebze yetiştiriciliği. ) Sebzecilik

Tabi Maniheizm dinin kültürel manada katkıları fazla olsada savaşçı kimliğini kaybeden Uygur halkı diğer türk boylarından ve savaşçı ruhu kaybetmeyen Kırgızlar tarafından işgal edilmiş, son hükümdar Ho-sa’yı öldürmüş halkın büyük bir bölümünü ise kılıçtan geçirmiştir. Uygurlar burada ikiye Karsu ve Turfan Uygurları olarak ikiye ayrılmıştırlar. Kaçabilen bazı Uygur halkı Çin’e kaçmıştır. Maniheizm ile gelişen yetişen Uygur halkı Çin’in kültürel manada gelişmesinde etkili olmuştur.

Turfan Uygurları Bugün hala yaşamlarını sürdürmektedir. Çin’de doğu Türkistan’da yaşamaktadırlar ve Çin’in zulmü altındadırlar.