Satranç Tarihsel Gelişimi ve Kuralları
Satranç, dünyanın en eski ve en popüler zeka oyunlarından biridir. Strateji
ve planlama gerektiren bu oyun, binlerce yıl öncesine dayanan bir tarihe
sahiptir. Kökenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, satrancın Hindistan'da MÖ
6. yüzyılda ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bu oyun, "Chaturanga" adı
verilen bir oyunla başlar ve zamanla Pers İmparatorluğu’na, ardından Arap
dünyasına ve nihayetinde Avrupa'ya yayıldı.
Avrupa’da satranç, Orta Çağ boyunca gelişti ve özellikle 15. yüzyılda,
modern satranç kurallarının şekillendiği dönem başladı. Bu dönemde, özellikle
satranç taşlarının hareketlerine dair önemli değişiklikler yapıldı. 19.
yüzyılda, ilk resmi satranç turnuvası düzenlendi ve satranç, büyük bir spor
dalı olarak kabul edilmeye başlandı. 20. yüzyılda, satranç dünyası büyük
oyuncular ve dünya şampiyonlarıyla tanıştı. Bugün, satranç, hem amatör hem de
profesyonel oyuncular tarafından dünya genelinde oynanmakta ve büyük bir
izleyici kitlesine sahiptir.
Türkiye'deki Popülerliği,
Türkiye'ye Gelişi ve Durumu
Satranç, Türkiye'ye 19. yüzyılın sonlarına doğru gelmeye başlamıştır. O
dönemde, satranç Avrupa'da yaygınlaşırken, Türk kültürüne de hızla entegre
olmuştur. İlk başta aristokrat sınıf arasında oynanırken, zamanla halk arasında
da yayılmaya başlamıştır. Türkiye'de satranç kulüpleri kurulmuş, satranç
okulları açılmıştır.
1980'li yıllardan sonra satranç, Türkiye'de büyük bir ilgi görmeye başlamış
ve 1990'larda satranç federasyonu kurulmuştur. Bugün, Türkiye’de pek çok amatör
ve profesyonel satranç turnuvası düzenlenmektedir. Türkiye, dünya çapında
önemli satranç oyuncularına sahip olup, özellikle genç oyuncular arasında çok
sayıda yetenekli isim yetişmektedir. Türk satranç şampiyonları, uluslararası
arenada başarılı sonuçlar elde etmiştir.
Satranç Kuralları
Satranç, 64 kareli bir tahtada 2 oyuncu arasında oynanır. Her oyuncunun 16
taşı vardır ve her bir taşın kendine has hareket tarzı vardır. Satranç,
genellikle bir oyuncunun rakip oyuncunun şahını mat etmesiyle sona erer. İşte
satranç oyunundaki kuralların ayrıntılı bir açıklaması:
1. Tahtanın
Düzeni: Satranç tahtası, 8x8 kareden oluşur. Tahtanın başında her oyuncunun 8
piyesi (piyonlar) ve 8 taşı (kale, at, fil, vezir, şah) yer alır. Beyaz oyuncu
ile siyah oyuncu karşılıklı olarak tahtada otururlar. Tahtada koyu ve açık
renkli kareler bulunur ve oyuncuların taşları kendi renklerine uygun karelerde
yer alır.
2. Taşlar ve
Hareketleri:
a.
Şah: Şah, her oyuncunun
en değerli taşır. Şah sadece bir kare hareket edebilir ve her yönüyle hareket
edebilir. Şah, hiçbir zaman tehdit altında olamaz.
b.
Vezir: Vezir, en güçlü
taştır. Hem yatay, dikey hem de çapraz yönde sınırsız mesafe hareket edebilir.
c.
Kale: Kale, yatay ve dikey
yönde sınırsız mesafe hareket edebilir.
d.
At: At, "L" şeklinde hareket eder. 2 kare bir
yönde ve 1 kare dik yönde hareket eder. At, diğer taşların üzerinden
atlayabilir.
e.
Fil: Fil, sadece çapraz
hareket eder. Sınırsız mesafe gidebilir ancak sadece başlangıç noktasına göre
belirli renkli karelerde hareket edebilir.
f.
Piyon: Piyon, başlangıçta
iki kare ileriye hareket edebilir, ancak daha sonra yalnızca bir kare ileriye
hareket eder. Ayrıca çapraz yönde bir kare ileriye hareket ederek rakip taşını
alabilir.
3. Oyun
Başlangıcı: Oyuncular, beyaz taşlarla oynayan oyuncu ilk hamleyi
yaparak oyuna başlar. Oyun sırayla devam eder. Her oyuncu, sırayla bir taşını
hareket ettirir.
4. Piyonun Terfi
Etmesi: Eğer bir piyon rakip oyuncunun son sırasına ulaşırsa, o piyonu vezir,
kale, at veya fil gibi başka bir taşa dönüştürebiliriz. Bu olay
"terfi" olarak adlandırılır.
5. Şah ve Mat: Oyunun amacı
rakip şahını "mat" etmektir. Şah, herhangi bir hamleyle tehdit altına
girdiğinde bu duruma "şah" denir. Eğer bir oyuncu, rakip şahını
tehdit altına alırsa, rakip oyuncu hamle yaparak şahı kurtarmalıdır. Ancak eğer
rakip şahın kurtulması mümkün değilse, bu durumda "şah mat" olur ve
oyun sona erer.
6. Pat Durumu: Eğer bir
oyuncu, sırası geldiğinde hiçbir hamle yapamıyorsa ancak şahı tehdit altında
değilse, bu duruma "pat" denir. Pat durumunda oyun berabere biter.
7. Fırsatçılık
(Zorunlu Hareket): Oyuncular bir taşla ilgili olarak belirli kurallara
uymak zorundadır. Örneğin, vezir rakip şahını tehdit ediyorsa ve rakip şah,
tehdit altında ise oyunu kaybetmemek için zorunlu hamle yapmak zorundadır.
8. En Passant: Bir piyonu,
rakip piyonunun iki kare ilerleyerek geçtiği durumlarda, o piyon rakibin
piyonunu "en passant" kuralına göre alabilir. Bu, rakip piyonun
geçtiği kareye bir kare çapraz hareketle yapılır.
9. Zamanlı Oyun
(Zamanlı Satranç): Bazı satranç oyunlarında, her oyuncuya belirli bir
süre verilir. Oyuncular, taşlarını hareket ettirmek için bu süreyi aşmamaya
özen göstermelidirler.
10. Beraberlik: Bir oyuncu,
rakibin şahını mat edemeyecekse, oyun beraberlik ile sonlanabilir. Ayrıca, bazı
kurallar gereği hamle sayısının belirli bir sayıya ulaşması durumunda oyun
berabere olabilir.
Satrançta Tanınan 5-10
Büyük Sporcu
Satranç dünyasında pek çok büyük oyuncu, hem ulusal hem de uluslararası
alanda tanınmaktadır. İşte bu oyunculardan bazıları:
1.
Garry Kasparov (Rusya): 1985-2000
yılları arasında Dünya Satranç Şampiyonu unvanını taşıyan Kasparov, satranç
dünyasında en tanınan isimlerden biridir.
2.
Bobby Fischer (ABD): 1972’de Dünya
Satranç Şampiyonu olan Fischer, satranç tarihinin efsanevi oyuncularından
biridir.
3.
Magnus Carlsen (Norveç): Günümüzde
aktif olarak satranç oynayan Carlsen, 2013 yılında Dünya Şampiyonu olmuş ve o
tarihten itibaren unvanını korumaktadır.
4.
Vishy Anand (Hindistan): 2000 ve 2007
yıllarında Dünya Satranç Şampiyonu unvanını kazanan Anand, Hindistan’ın satranç
alanındaki gururlarından biridir.
5.
Anatoly Karpov (Rusya): Karpov,
1975-1985 yılları arasında Dünya Satranç Şampiyonluğu yapmıştır ve satranç
tarihinin büyük isimlerinden biridir.
6.
Jose Raul Capablanca (Küba): Capablanca,
satrancın en iyi oyuncularından biri olarak kabul edilir ve 1921-1927 yılları
arasında Dünya Şampiyonu olmuştur.
7.
Mikhail Tal (Letonya): Tal,
1960’larda Dünya Satranç Şampiyonu olmuş ve agresif oyun tarzıyla tanınmıştır.
8.
Vladimir Kramnik (Rusya): Kramnik,
2000 yılında Garry Kasparov’u yenerek Dünya Satranç Şampiyonu olmuştur.
Sonuç
Satranç, binlerce yıllık bir geçmişe sahip olan ve dünya çapında büyük bir izleyici kitlesine hitap eden bir zeka oyunudur. Kuralları oldukça ayrıntılı ve strateji gerektiren bu oyun, oyunculara derin bir düşünme becerisi kazandırırken, aynı zamanda sabır ve planlama yeteneklerini de geliştirir. Dünya çapında büyük satranç ustalarının yetiştiği bu spor, bugüne kadar büyük turnuvalarda unutulmaz maçlara sahne olmuştur.
