Henrietta Leavitt: Evrenin Derinliklerini Ölçen Kadın Astronom
Henrietta Swan Leavitt, astronomi dünyasında çığır açan keşifleriyle
tanınan bir bilim insanıdır. Değişen yıldızlar (Sefeidler) ile evrenin
mesafelerini ölçme yöntemini keşfederek modern kozmolojinin temellerini
atmıştır. Leavitt’in çalışmaları, Edwin Hubble’ın evrenin genişlediğini
keşfetmesine de öncülük etmiştir.
Erken Yaşamı ve
Eğitimi
Henrietta Leavitt, 4 Temmuz 1868’de ABD’nin Massachusetts eyaletinde
doğdu. Varlıklı ve eğitimli bir ailenin çocuğu olarak büyüdü. Radcliffe
Koleji’nde (Harvard’ın kadınlar için açtığı okul) eğitim aldı ve burada
astronomiye ilgi duymaya başladı.
Üniversite yıllarında ağır bir hastalık geçirdiği için kısmen işitme
kaybı yaşadı. Bu durum, ilerleyen yıllarda onu bilim dünyasında
dezavantajlı bir konuma getirse de çalışmalarına olan bağlılığını asla
kaybetmedi.
Harvard Koleji
Gözlemevi ve "Bilim Kadınları"
Leavitt, 1893 yılında Harvard Koleji Gözlemevi’nde çalışmaya başladı. O
dönemde kadınların teleskop kullanmasına izin verilmiyordu, bu yüzden “insan
bilgisayar” olarak görev aldı. Görevi, fotoğraf plakaları üzerinde
yıldızları saymak ve parlaklıklarını kaydetmekti.
Harvard’daki gökbilim kadınları ekibinin başında Edward Charles
Pickering bulunuyordu. Pickering, kadınların sistematik ve detaylı
çalışmasını önemli buluyordu, ancak onların kendi teorilerini geliştirmesine
fazla fırsat tanımıyordu.
Sefeid Yıldızları ve
Evrenin Ölçümü
Leavitt, Büyük Macellan Bulutu’ndaki değişen yıldızları incelerken
devrim niteliğinde bir keşif yaptı. Sefeid değişen yıldızlarının
parlaklığı ile onların titreşim periyotları arasında doğrudan bir ilişki
olduğunu fark etti.
Bu şu anlama geliyordu:
·
Eğer bir Sefeid yıldızının periyodunu ölçersek, gerçek
parlaklığını bulabiliriz.
·
Gerçek parlaklığı ile görünen parlaklığı
karşılaştırarak o yıldızın bize olan uzaklığını hesaplayabiliriz.
Bu keşif, evrenin derinliklerini ölçmek için astronomlara bir cetvel
sağladı. Daha sonra Edwin Hubble, Leavitt’in yöntemini kullanarak Samanyolu’nun
ötesinde başka galaksiler olduğunu kanıtladı ve evrenin genişlediğini keşfetti.
Bilim Dünyasında
Tanınmaması
Ne yazık ki Leavitt, kadın olduğu için yaşadığı dönemde bilimsel
çalışmalarına hak ettiği değeri göremedi. Keşfi başkaları tarafından
kullanıldı ve geniş yankı uyandırmasına rağmen kendisi hiçbir ödül almadı.
1924 yılında, Nobel Fizik Ödülü’nü vermek isteyen İsveç Kraliyet Bilimler
Akademisi, Leavitt’in ismini değerlendirdi. Ancak ödülün verilmesi planlanan
dönemde Leavitt’in 1921’de hayatını kaybettiği öğrenildi. Nobel Ödülleri
ölüm sonrası verilmediği için ödül başka bir isme yönlendirildi.
Sonuç
Henrietta Leavitt, astronomi dünyasında devrim yaratan bir bilim insanı olmasına rağmen, yaşadığı dönemde yeterince takdir edilmedi. Ancak onun keşfi, evrenin yapısını anlamamıza yardımcı oldu ve modern kozmolojinin temellerini oluşturdu. Bugün, birçok teleskop ve araştırma merkezi onun anısına isimlendirilmiştir.
