Celal Bayar’ın Hayatı ve Siyasi Kariyeri
Celal Bayar, Türkiye
Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde ve sonrasındaki siyasal gelişmelerde önemli
rol oynayan devlet adamlarından biridir. Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü
ile birlikte ülkenin ekonomik ve siyasi temellerinin atılmasında büyük katkılar
sağlamış, çok partili hayata geçiş sürecinde önemli adımlar atarak Türkiye'nin
üçüncü Cumhurbaşkanı olmuştur. Bu makalede, Celal Bayar’ın hayatı, siyasi ve
ekonomik alanlardaki çalışmaları detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
1. Çocukluk ve Eğitim Hayatı
Celal Bayar, 16 Mayıs
1883'te Bursa’nın Gemlik ilçesine bağlı Umurbey köyünde doğdu. Babası
Abdullah Fehmi Efendi, Osmanlı Devleti’nde kadılık yapmış bir hukukçuydu.
Bayar, ilk eğitimini köy mektebinde aldıktan sonra Bursa’daki Rüştiye ve
İdadi okullarında öğrenim gördü.
Daha genç yaşlarda hukuk ve
ekonomi konularına ilgi duyan Bayar, geleneksel Osmanlı eğitimiyle modernleşme
hareketleri arasında yetişmiş bir neslin temsilcisi olarak ön plana çıktı.
Eğitimi tamamladıktan sonra memuriyet hayatına atıldı ve bankacılık sektöründe
çalışmaya başladı.
2. Osmanlı Dönemindeki Faaliyetleri ve İttihat ve
Terakki
Gençlik yıllarında Osmanlı
Devleti’nin çöküş sürecine tanıklık eden Bayar, İttihat ve Terakki
Cemiyeti’ne katıldı ve siyasi hayata adım attı.
·
1908’de II. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle birlikte İttihat ve Terakki
Cemiyeti’nin aktif bir üyesi oldu.
·
Ekonomi ve sanayi alanında Osmanlı Devleti'nin güçlenmesi için
çalışmalarda bulundu.
·
1913 yılında İttihat ve Terakki’nin ekonomik kanadı olan ‘Milli İktisat’
anlayışının savunucularından biri oldu.
·
Bankacılık alanında çalışarak Osmanlı Bankası ve Ziraat Bankası’nda görev
yaptı.
Ancak I. Dünya Savaşı ve
Osmanlı Devleti’nin dağılmasıyla birlikte, Celal Bayar’ın asıl siyasi etkisi
Kurtuluş Savaşı yıllarında kendini gösterecekti.
3. Kurtuluş Savaşı’ndaki Rolü
Celal Bayar, Kurtuluş Savaşı
sırasında Mustafa Kemal Atatürk'ün yanında yer aldı ve özellikle Batı
Anadolu’daki direniş hareketlerini örgütleyen isimlerden biri oldu.
·
İzmir ve çevresinde Kuvayı Milliye hareketinin liderlerinden biri olarak
çalıştı.
·
1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) açılınca Bursa milletvekili
olarak görev aldı.
·
Ekonomik ve mali konulardaki bilgisi nedeniyle savaş sırasında finansal
düzenlemelerle ilgilendi.
·
Batı Anadolu’da Yunan işgaline karşı halkı örgütleyen ve ekonomik destek
sağlayan önemli isimlerden biri oldu.
Kurtuluş Savaşı’nın zaferle
sonuçlanmasının ardından Celal Bayar, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin
ekonomik yapılanmasında aktif rol almaya başladı.
4. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ekonomik Reformlar ve
Başbakanlık
Cumhuriyetin ilanından sonra
Celal Bayar, özellikle ekonomik politikalar ve sanayileşme alanında önemli
reformlar gerçekleştirdi.
·
İş Bankası’nı 1924 yılında kurarak Türkiye’nin bankacılık sistemini
modernleştirdi.
·
Devlet destekli sanayileşme politikalarının uygulanmasını sağladı.
·
1929 Dünya Ekonomik Buhranı’na karşı Türkiye’nin ekonomik direncini
artırmak için yeni sanayi planları geliştirdi.
Atatürk’ün vefatının ardından
İsmet İnönü Cumhurbaşkanı oldu ve 1937 yılında Celal Bayar’ı Türkiye’nin
Başbakanı olarak atadı.
Bayar’ın başbakanlık dönemi,
özellikle sanayileşme ve ekonomi alanında büyük gelişmelerin yaşandığı bir
süreçti. Ancak 1939’da II. Dünya Savaşı'nın başlaması ve İnönü ile yaşadığı
fikir ayrılıkları nedeniyle görevinden ayrıldı.
5. Demokrat Parti’nin Kuruluşu ve Çok Partili Hayata
Geçiş
Tek parti yönetiminden çok
partili sisteme geçiş süreci, Celal Bayar’ın siyasi kariyerinde dönüm
noktalarından biri oldu.
·
1946 yılında Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte
Demokrat Parti’yi kurdu.
·
Demokrat Parti, halkın ekonomik ve siyasal özgürlük taleplerine cevap
veren bir hareket olarak büyüdü.
·
1950 seçimlerinde Demokrat Parti büyük bir zafer kazandı ve Celal Bayar
Türkiye’nin üçüncü Cumhurbaşkanı oldu.
6. Cumhurbaşkanlığı Dönemi (1950-1960)
Celal Bayar, 1950’den 1960’a
kadar Türkiye Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı olarak görev yaptı.
·
Demokrat Parti iktidarında ekonomik liberalleşme politikaları uygulandı.
·
Özel sektöre destek verildi ve sanayi yatırımları hız kazandı.
·
Türkiye, NATO’ya üye oldu (1952).
·
1955’te Kıbrıs meselesi gündeme geldi ve dış politikada önemli gelişmeler
yaşandı.
Ancak 1950’lerin sonlarına
doğru ekonomik kriz ve siyasi baskılar nedeniyle Demokrat Parti yönetimi
eleştirilmeye başlandı. 27 Mayıs 1960 darbesiyle Celal Bayar ve Demokrat Parti
yöneticileri askeri yönetim tarafından tutuklandı.
7. 27 Mayıs Darbesi ve Yassıada Mahkemesi
27 Mayıs 1960 darbesinin
ardından Celal Bayar ve Demokrat Parti yöneticileri Yassıada’da yargılandı.
·
İdam cezasına çarptırıldı ancak yaşı nedeniyle cezası müebbet hapse
çevrildi.
·
1964’te sağlık durumu nedeniyle serbest bırakıldı.
·
Siyasetten çekilerek anılarını kaleme aldı.
Celal Bayar, 1986 yılında 103
yaşında vefat ederek Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en uzun yaşayan lideri oldu.
Sonuç
Celal Bayar, Osmanlı’dan
Cumhuriyet’e geçiş sürecinde önemli roller üstlenmiş bir devlet adamıdır. Kurtuluş
Savaşı’ndaki mücadelesi, Cumhuriyet’in ekonomik kalkınmasına katkıları, çok
partili hayata geçişteki rolü ve Demokrat Parti dönemindeki reformlarıyla
Türk siyasi tarihinde unutulmaz bir figür olmuştur. Ancak 27 Mayıs 1960
darbesiyle siyaseten büyük bir darbe yemiş ve hapis cezasına çarptırılmıştır.
Tüm bu iniş çıkışlara rağmen, Cumhuriyet’in kurucu kadrolarından biri olarak
tarihteki yerini almıştır.
